ZOSTERA

Cele i założenia projektu Restytucja kluczowych elementów ekosystemu Zatoki Puckiej wewnętrznej „ZOSTERA”


Celem strategicznym projektu „Restytucja kluczowych elementów ekosystemu Zatoki Puckiej wewnętrznej - ZOSTERA” jest restytucja trzech ważnych elementów w zdegradowanym działalnością człowieka ekosystemie Zatoki Puckiej wewnętrznej:

- zwiększenie ilości ryb drapieżników (szczupaka Esox lucius i sandacza Sander lucioperca), a także stworzenie i wdrożenie zasad użytkowania przez rybołówstwo Zatoki Puckiej wewnętrznej;
- zwiększenie powierzchni występowania łąk podwodnych trawy morskiej Zostera marina;
- zwiększenie powierzchni występowania szuwaru przybrzeżnego (trzciny pospolitej Pharagmites australis).

Projekt łączy w sobie założenia sprawdzonej w praktyce europejskiej biomanipulacji (zasilenie drapieżnikami) oraz inżynierii ekosystemowej (restytucja trawy morskiej i zniszczonych odcinków szuwaru przybrzeżnego). Projekt zakłada odbudowanie siedlisk trawy morskiej Zostera marina najbardziej optymalną pod względem relacji efektu do kosztów metodą. Odbudowę poprzedzi szczegółowa inwentaryzacja i uważny wybór obszarów optymalnych do nasadzeń, uwzględniający charakterystykę dna, miejsca historycznego i obecnego występowania oraz stopnia fragmentacji łąk podwodnych trawy morskiej.

Projekt zakłada zarybienia stosunkowo dużą ilością ryb drapieżnych – szczupaka i sandacza oraz płocią jako gatunkiem towarzyszącym. Dzięki obecności drapieżników odblokowane zostaną nisze ekologiczne zajęte obecnie przez dominujące eurytopowe gatunki ryb – ciernikowatych (ciernika Gasterosteus aculeatus i cierniczka Pungitius pungitius) i babkę byczą Neogobius melanostomus. W sytuacji braku w zbiorniku wodnym ryb drapieżników zwiększa się populacja ryb planktonożernych. Ryby te wywierają zwiększoną presję na zooplankton, co z kolei powoduje rozwój fitoplanktonu. Jest to tzw. efekt kaskadowy. Aby to zmienić można wprowadzić i wspierać populację drapieżników. Do ograniczania nadmiernych zagęszczeń ciernika na wodach śródlądowych z powodzeniem wprowadzane są ryby łososiowate – troć lub pstrąg tęczowy. Niestety, już w jeziorach zaporowych o niskiej przezroczystości i stosunkowo wysokiej temperaturze wody ryby łososiowate nie znajdują optymalnych warunków do bytowania i jeżeli zbiornik jest odpływowy – uciekają z niego. Na Zatoce Puckiej, która jest płytkim, szybko nagrzewającym się akwenem o niskiej przezroczystości wody wprowadzono już narybek pstrąga tęczowego, jednak nie uzyskano spodziewanych wyników. Ryby znajdowano na całej Zatoce Gdańskiej a nawet na Zalewie Wiślanym. Okazało się, że jest to gatunek zbyt silnie migrujący. Duże znaczenie mógł mieć również fakt, że były to ryby wyhodowane do tuczu, prawdopodobnie mają „wdrukowaną” obecność człowieka co czyni je podatnymi na złowienie. Wśród gatunków rodzimych ryb drapieżników, najważniejszy dla Zatoki Puckiej wewnętrznej był szczupak, jednak wraz ze wzrastającą trofią coraz większe znaczenie może mieć też sandacz. Obydwa gatunki wykazują duży oportunizm pokarmowy. Zarybianie szczupakiem i sandaczem odrębnych, oddalonych od siebie rejonów minimalizuje ryzyko kolizji siedliskowej pomiędzy tymi gatunkami. Przetestowane są również techniki zwiększania sukcesu zarybień, które zostaną zastosowane w ramach zadania. Należy do nich właściwy wybór populacji rodzicielskiej, zabezpieczenie narybku przed drapieżnikami (zarybianie w porze nocnej, jednoczesne rozprowadzanie mniejszych partii w wielu miejscach), oraz zarybianie jednocześnie z gatunkiem towarzyszącym o rozmiarach osobniczych odpowiadających typowej ofierze (w przypadku ekstensywnych hodowli stawowych drapieżniki hoduje się jednocześnie z rybami karpiowatymi – najczęściej płocią w tych samych zbiornikach). Poprzez zarybiania szczupakiem i sandaczem zwiększy się również konkurencja pokarmowa w stosunku do nie poddającej się w inny sposób kontroli populacji ichtiofagicznych kormoranów.

Zgodnie z powszechnie akceptowanymi zasadami ochrony gatunkowej i hodowli ryb w wodach otwartych, restytucję gatunków powinna poprzedzać staranna analiza genetyczna, której wyniki pozwalają ocenić, czy zakres zróżnicowania genetycznego tarlaków użytych do reprodukcji jest wystarczający dla powodzenia projektu restytucji. Restytucja populacji szczupaka w przybrzeżnych wodach Bałtyku ma większą szansę powodzenia, o ile jako materiał zarybieniowy wykorzysta się osobniki należące do populacji zaadaptowanej do lokalnych warunków środowiskowych.  Genotypowaniem zostaną objęte wszystkie tarlaki szczupaka i sandacza które zostaną użyte do produkcji materiału zarybieniowego w każdym roku projektu. Z uwagi na fakt że „dzikie” tarlaki zazwyczaj nie przeżywają stresu manipulacyjnego związanego ze sztucznym tarłem w ośrodku zarybieniowym genotypowanie tarlaków musi być wykonywane corocznie. Ponadto w ramach przewidywanych środków wykonane zostaną badania wyprodukowanego materiału zarybieniowego przed jego wypuszczeniem do Zatoki Puckiej w celu stwierdzenia czy zachowana została różnorodność genetyczna materiału rodzicielskiego.
Celem projektu jest również odtworzenie i doprowadzenie do naturalnego tarła szczupaka. Szczupak chętnie wybiera na tarło zalane łąki mające połączenie z akwenem który zamieszkuje. W warunkach Zatoki Puckiej jest to tym ważniejsze, że ikra i narybek szczupaka są wrażliwe na wzrost zasolenia. Udrożnienie zastawki na kanale obiegowym przepompowni na Płutnicy oraz udrożnienie ujścia Płutnicy otworzy dla szczupaka łąki położone po prawej stronie Płutnicy. Opisane odtworzenie warunków naturalnego tarła (jest to obszar, na którym szczupak rozradzał się przed 1972 r.) jest metodą pozbawioną ryzyka, pod warunkiem, że pojawią się tam tarlaki szczupaka.
Wbrew obiegowym opiniom, zniszczone siedliska trzciny nie odtwarzają się łatwo i szybko. Działania administracyjne skierowane na zahamowanie nadmiernej antropopresji są niezbędne aby zatrzymać proces degradacji, jednak restytucja trzciny w zniszczonych miejscach jest konieczna aby szybciej doprowadzić odcinki brzegu do stanu zbliżonego do naturalnego. W ramach realizacji projektu produkowana będzie trzcina do celów nasadzeń, z rodzimego materiału macierzystego, na terenie Spółki Wodno-Ściekowej Swarzewo pod nadzorem merytorycznym specjalisty z ośrodka produkcji sadzonek trzciny. Ponieważ warunki panujące w strefie przybrzeżnej pozbawionej w tej chwili szuwaru są trudne, wyprodukowane sadzonki muszą być duże i silne. Nasadzenia zmniejszą stopień fragmentacji siedlisk makrofitów przybrzeżnych będących schronieniem fauny naroślinnej i narybku ryb.

Celem projektu jest również restytucja trawy morskiej (Zostera marina). Realizacja zadania umożliwi podjęcie racjonalnej, opartej na wynikach empirycznych decyzji co do wyboru optymalnej dla uwarunkowań Zatoki Puckiej wewnętrznej, najbardziej optymalnej technologii restytucji (pod względem relacji kosztu  do efektu przyrodniczego), możliwych do zastosowania. Realizacja zadania umożliwi również wybór obszarów najbardziej właściwych do rozpoczęcia restytucji uwzględniając właściwości fizyczne i chemiczne podłoża oraz ukształtowanie zagęszczeń glonów nitkowatych.

Istotnym celem projektu jest inwentaryzacja ważnych siedlisk ryb oraz ocena oddziaływania rybołówstwa na ekosystem. Ocena połowów całkowitych, intensywności i charakterystyki nakładu połowowego oraz weryfikacja wiarygodności wyników będzie prowadzona metodami zgodnymi z zasadami opisanymi w ramach Narodowego Programu Zbierania Danych Rybackich realizowanego przez Morski Instytut Rybacki w Gdyni od 2004 r. Konsultacje społeczne w zakresie wyłączeń obszarów i czasu połowów w kontekście zabezpieczenia populacji zarybionych ryb drapieżników będą odbywały się w oparciu o sprawdzone schematy rozwiązywania konfliktów społecznych.